انواع بیمهبیمه، قراردادی برای جبران خسارت ناشی از حوادث بین شخصیتی حقیقی یا حقوقی و گروهی متشکل و سازمان یافته است. ۱ - شکل قراردادبه موجب این قرارداد یک طرف (بیمه گر) با متشکل کردن گروهی (بیمه گزاران) در سازمانی به نام مؤسسه بیمه، تعهد می‌کند که در ازای وجه یا وجوهی که بیمه گزاران به این سازمان می‌پردازند در صورت وقوع یا بروز حادثه معینی برای هر یک از آنان، خسارات واردشده را جبران کند یا وجه معینی بپردازد. [۱]
محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، ج۱، ص۱۰، تهران ۱۳۵۲ ش.
وجهی را که بیمه گزار می‌پردازد حق بیمه و آنچه بیمه می‌شود موضوع بیمه نامیده می‌شود. [۲]
ایرانشهر، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ج۲، ص۱۹۶۰، ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
۲ - معنای لغویواژه بیمه نخستین بار در منابع فارسی ، در تحفه العالم عبدالطیف شوشتری، به معنای اطمینان دادن به شخص به کار رفته است. [۳]
حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج۲، ص۱۸۱، تهران ۱۳۵۷ ش.
محمد معین آن را برگرفته از «بیما» ی هندی یا اردو دانسته است. [۴]
محمد معین، فرهنگ فارسی، ذیل مادّه، تهران ۱۳۷۱ش.
فرهنگستان ایران (۱۳۱۴ـ ۱۳۱۹ ش) آن را به معنای رایج کنونی آن پذیرفته است. [۵]
فرهنگستان زبان ایران، واژه‌های نوکه تا پایان سال ۱۳۱۹ در فرهنگستان ایران پذیرفته شده است، ج۱، ص۱۵، تهران ۱۳۵۴ش.
۳ - نخستین بیمههاابداع بیمه را نمی‌توان به فرد یا کشوری خاص نسبت داد. نخستین نوع بیمه معمول در میان بازرگانان، بیمه دریایی بوده است. نخستین قرارداد‌های بیمه در سده هشتم/ چهاردهم در اروپای غربی بسته شد و تا سده دهم/ شانزدهم قرارداد‌های بیمه عمدتاً حول حمل ونقل دریایی منعقد می‌شد. سپس بتدریج و بنابر احتیاجات جوامع آن روز اروپای غربی انواع دیگر بیمه، از جمله بیمه آتش سوزی، به وجود آمد. ۴ - بیمههای اقتصادیتمرکز جمعیت در شهرها و رشد و توسعه صنایع، تمرکز کالاها در انبارها و جز آن، در قرن چهاردهم/ بیستم موجب ازدیاد خطر و ضرورت توسعه هرچه بیش‌تر بیمه و ایجاد انواع بیمههای جدید شد. [۶]
روژه بو، حقوق بیمه، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، ترجمه محمد حیاتی، تهران ۱۳۷۳ ش.
[۷]
جا‌های متعدد، احمدعلی شیبانی، تاریخچه پیدایش و تحول بیمه، تهران ۱۳۵۲ ش.
۵ - بیمههای اجتماعیاز سوی دیگر، براثر تحولات اقتصادی و اجتماعی در قرن اخیر [۸]
فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸).
جنبه‌‌های اجتماعی بیمه بیش‌تر مورد توجه دولتها قرار گرفت. [۹]
حیدرقلی عمرانی، بیمههای اجتماعی از دید توسعه اقتصادی و اجتماعی، ج۱، ص۸ ـ۱۱، تهران ۱۳۷۵ ش.
دولت آلمان در فاصله سال‌های ۱۲۱۲/ ۱۸۳۳ و ۱۲۶۸/ ۱۸۸۹ نخستین سازمان بیمههای اجتماعی را ایجاد کرد که شامل بیمه بیماری، بیمه حادثه ناشی از کار و بیمه از کارافتادگی و سالمندی بود. از الگوی آلمان در اروپا و جا‌های دیگر پیروی شد و تا سال‌های دهه ۱۳۱۰ ش/ ۱۹۳۰ بیمههای اجتماعی به امریکای لاتین، ایالات متحده و کانادا گسترش پیدا کرد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، بیمههای اجتماعی در بسیاری از کشورهای استقلال یافته در افریقا ، آسیا و منطقه کارائیب دایر شد. [۱۰]
مقدمه‌ای بر تأمین اجتماعی، ترجمه ابوالقاسم نوروز طالقانی، ج۱، ص۲۰ـ۲۱، تهران ۱۳۷۴ ش.
۶ - انواع بیمهبیمه دارای انواع گوناگون، و قلمرو وسیع است. از لحاظ هدف، بیمه بر دوگونه است : ۶.۱ - بازرگانی۱) بیمه بازرگانی (صنعت بیمه)، با هدف کسب سود. این نوع بیمه به بیمههای غرامتی و اشخاص تقسیم می‌شود. ۶.۱.۱ - غرامتیهدف بیمههای غرامتی که به دو نوع بیمههای اموال و بیمههای مسئولیت تقسیم می‌شود، جبران خسارت‌های مستقیم و غیرمستقیم به اشیا و دارایی بیمه گزار است. [۱۱]
احمدعلی شیبانی، مقدمه‌ای بر اصول بیمه، ج۱، ص۲ـ۷، تهران ۱۳۳۶ ش.
۶.۱.۲ - اشخاصدر بیمههای اشخاص (یا غیرغرامتی)، هدف اصلی، جبران زیان‌های مالی براثر وقوع حوادث، بروز بیماری‌‌ها، رسیدن به سن بازنشستگی و فوت ، برای خانواده یا خود فرد است. در بیمه اشخاص موضوع بیمه حیات و سلامت فرد بیمه شده است. [۱۲]
هادی دستباز، اصول و کلیات بیمههای اشخاص، ج۱، ص۳۱، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۳]
محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، ج۱، ص۲۳ـ۲۴، تهران ۱۳۵۲ ش.
۶.۲ - اجتماعی۲) بیمه اجتماعی، با هدف برقراری عدالت اجتماعی و توزیع مجدد درآمد به نفع بخش عمده‌ای از جامعه به صورت غیرانتفاعی. [۱۴]
آیت کریمی، کلیات بیمه، ج۱، ص۴۲، تهران ۱۳۷۴ ش.
[۱۵]
احمدعلی شیبانی، مقدمه‌ای بر اصول بیمه، ج۱، ص۷، تهران ۱۳۳۶ ش.
بیمه اجتماعی به منظور پیشگیری از فقر ناشی از عوامل غیر اختیاری (بیکاری، پیری، مرگ یا از کارافتادگی سرپرست خانواده) طرح ریزی شده و بر پرداخت‌های اجباری اشخاص برای حفظ و حمایت از خود متکی است. نظام بیمه اجتماعی، شاغلین جامعه را از طریق مشارکت مالی بیمه شده، کارفرما و کمک دولت حمایت می‌کند. [۱۶]
ناهید اعتضادپور و فهیمه رجبی راد، تأمین اجتماعی در ایران، ج۱، ص۲۱، تهران ۱۳۷۵ ش.
[۱۷]
هادی دستباز، اصول و کلیات بیمههای اشخاص، ج۱، ص۲۰۳، تهران ۱۳۷۲ ش.
۷ - عملیات بیمهبیمه، براساس نوع عملیات، دو گروه است : ۷.۱ - مستقیم۱) بیمه مستقیم. به همه انواع بیمه گفته می‌شود که از طریق عملیات متعارف بیمه (دریافت حق بیمه و پرداخت خسارت) صورت می‌پذیرد. ۷.۲ - اتکایی۲) بیمه اتکایی. در شرکت‌های بیمه علاوه بر بیمه مستقیم، به منظور جبران خسارت احتمالی که بیش از توان مالی شرکت تخمین زده می‌شود، شرکت‌های بیمه با انعقاد قرارداد‌های اتکایی آن قسمت از خسارات را که خارج از توان شرکت است، به شرکت بیمه دیگری واگذار می‌کنند. به مجموعه این عملیات «بیمه اتکایی» گفته می‌شود. [۱۸]
محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، ج۱، ص۲۸ـ ۲۹، تهران ۱۳۵۲ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) خیرالله آجری، صنعت بیمه در پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، تهران ۱۳۵۵ ش. (۲) «آشنایی با بازار بیمه مالزی»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۰). (۳) ناهید اعتضادپور و فهیمه رجبی راد، تأمین اجتماعی در ایران، تهران ۱۳۷۵ ش. (۴) محمود امتیاز علی، «تأثیر خصوصی سازی بر صنعت بیمه پاکستان»، ترجمه محمود عادل، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲). (۵) ایرانشهر، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش. (۶) ایران، قوانین و احکام، بیمه در ایران: مجموعه اسناد و قوانین مجلس و تصویبنامه‌ها و آیین نامه‌ها و سایر مقررات بیمه‌ای، گردآوری خیرالله آجری، ۱۳۵۲ ش. (۷) ایران، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۳ ش. (۸) ایران، مجموعه قوانین بیمه، تهران: سازمان بیمه مرکزی ایران، ۱۳۷۴ ش. (۹) روژه بو، حقوق بیمه، ترجمه محمد حیاتی، تهران ۱۳۷۳ ش. (۱۰) خسرو پاکباز، تأمین اجتماعی، تهران ۱۳۴۷ ش. (۱۱) «تشکیل بازار مشترک بیمه برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس»، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۵، ش ۱ (بهار ۱۳۶۹). (۱۲) غلامحسین جباری، مؤسسات بیمه، تهران ۱۳۴۹ ش. (۱۳) لیم چیافوک، «رشد و توسعه بیمه در مالزی»، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴). (۱۴) هادی دستباز، اصول و کلیات بیمههای اشخاص، تهران ۱۳۷۲ ش. (۱۵) سازمان بیمه مرکزی ایران دفتر مطالعات و پژوهشهای بیمه‌ای، تحولات بیمههای بازرگانی در ایران از آغاز تا سال ۱۳۷۰، تهران ۱۳۷۲ ش. (۱۶) احمدعلی شیبانی، تاریخچه پیدایش و تحول بیمه، تهران ۱۳۵۲ ش. (۱۷) احمدعلی شیبانی، مقدمه‌ای بر اصول بیمه، تهران ۱۳۳۶ ش. (۱۸) مهدی طالب، تأمین اجتماعی، مشهد ۱۳۶۸ ش. (۱۹) توفیق عرفانی، قرارداد بیمه در حقوق اسلام و ایران، تهران ۱۳۷۱ ش. (۲۰) ایرج علی آبادی، «پنجاه سال تجربه در صنعت بیمه ایران»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸). (۲۱) حیدرقلی عمرانی، بیمههای اجتماعی از دید توسعه اقتصادی و اجتماعی، تهران ۱۳۷۵ ش. (۲۲) منوچهر فرجادی، اصول و مفاهیم بیمههای بازرگانی، تهران ۱۳۷۶ ش. (۲۳) فرهنگستان زبان ایران، واژه‌های نوکه تا پایان سال ۱۳۱۹ در فرهنگستان ایران پذیرفته شده است، تهران ۱۳۵۴ش. (۲۴) آیت کریمی، «آشنایی با بازار بیمه ترکیه»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۳، ش ۴ (زمستان ۱۳۶۷). (۲۵) آیت کریمی، بیمه اموال و مسؤولیت، تهران ۱۳۷۲ ش. (۲۶) آیت کریمی، «سیستم و توسعه صنعت بیمه در جهان عرب»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۱ (بهار ۱۳۷۰). (۲۷) آیت کریمی، کلیات بیمه، تهران ۱۳۷۴ ش. (۲۸) حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران ۱۳۵۷ ش. (۲۹) محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران ۱۳۷۱ش. (۳۰) مقدمه‌ای بر تأمین اجتماعی، ترجمه ابوالقاسم نوروز طالقانی، تهران ۱۳۷۴ ش. (۳۱) «نگرشی به ششمین سمینار بیمه‌ای اکو در تهران: اول و دوم مرداد ۱۳۶۸»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸). (۳۲) عبدالناصر همتی، «صنعت بیمه: عملکردها و برنامه‌ها»، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴). (۳۳) محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، تهران ۱۳۵۲ ش. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیمه»، شماره۲۵۲۶. |